Analyse van het jaar 2011

Het jaar 2011 was het warmste in ons land sinds het begin van de waarnemingen in Brussel-Ukkel in 1833. Verder was het een vrij zonnig jaar, het neerslagtotaal was normaal.

 

	2011	Normalen 1981-2010	Record +	Record -
Temperatuur (°C)	11.6	10.5	11.5 (2007)	7.0 (1879)
Zonneschijnduur (uren)	1782.1	1544.6	2151.0 (1959)	1238.6 (1981)
Neerslag (mm en dagen)	814.9 (187 d)	852.4 (199 d)	1088.5 (2001) 266 d (1974)	406.4 (1921) 149 d (1858)

{jumi [staticfiles/climatology/annual_nl.php][2011]}

1.    De luchttemperaturen

2011 was een bijzonder warm jaar, het warmste sinds het begin van de waarnemingen in Brussel-Ukkel in 1833. De gemiddelde luchttemperatuur te Ukkel bedroeg 11,6 °C, het vorig record dateert slechts uit 2007 met een gemiddelde van 11,5 °C, het jaar 2006 komt nu op de derde plaats te staan in de reeks van warmste jaren met een gemiddelde van 11,4 °C. De gemiddelde jaartemperatuur over de periode 1981-2010 bedroeg te Ukkel 10,5 °C, over de periode 1901-2000 was dit 9,7 °C.
Praktisch alle kalendermaanden van 2011 waren warmer dan het gemiddelde over de periode 1981-2010, de grootste afwijkingen kwamen voor in het voor- en het najaar. Enkel de maand juli verliep frisser dan gemiddeld en augustus was thermisch vrijwel normaal.
Januari en februari leverden vrijwel geen winterweer op; wanneer het vroor, ging het veelal om lichte vorst.

De lente was bijzonder warm: de gemiddelde temperatuur bedroeg 12,2 °C en hiermee staat deze lente op de 2e plaats in de reeks van warme lente’s, de warmste lente dateert uit 2007 met 12,3 °C. De 3 lentemaanden waren warm maar vooral in april viel de grote warmte op: het gemiddelde van die maand bedroeg 14,1 °C, het was de tweede warmste aprilmaand sinds het begin van de waarnemingen, de warmste aprilmaand beleefden wij 4 jaar terug, in 2007, met een gemiddelde van 14,3 °C. Zeer merkwaardig is dat wij 2 bijzonder warme aprilmaanden meemaakten in het recente verleden, het gemiddelde ligt in beide maanden hoger dan dat van een ‘normale’ meimaand (gemiddeld 13,6 °C over de periode 1981-2010). Vóór 2007 stond het record van warmste aprilmaand op naam van april 1987 met een gemiddelde van 11,9 °C, dit werd in 2007 dus flink scherper gesteld.

De gemiddelde minimumtemperatuur bereikte te Ukkel met 8,5 °C dit jaar een nieuw record, het vorig record dat slechts dateert uit 2007 bedraagt 7,6 °C. Zeer uitzonderlijk warm was ook de eerste decade van april 2011 : het gemiddelde bedroeg 13,4 °C (normaal: 8,6 °C), het record sinds 1901 dateert uit 1974 met 13,7 °C, de derde decade was met 16,4 °C uitzonderlijk warm (normaal: 11,8 °C), het warmst was deze periode in 2007 met 17,5 °C, nipt gevolgd door 1993 met 17,4 °C.

De zomer was met een gemiddelde temperatuur van 16,7 °C thermisch perfect normaal (ter vergelijking : over de periode 1981-2010 bedroeg de zomertemperatuur gemiddeld 17,5 °C, over de periode 1901-2000 was dit 16,4 °C). Juli was met een gemiddelde van 16,0 °C de minst warme van de 3 zomermaanden, het was bovendien de koudste julimaand sinds 2000, toen was het met gemiddeld 15,3 °C nog frisser. Het gemiddelde van juli 2011 kan als ‘uitzonderlijk’ beschouwd worden wanneer we vergelijken met de referentieperiode 1981-2010, doch wanneer we ons baseren op de ‘lange’ waarnemingsreeks sinds 1833 is juli 2011 thermisch perfect normaal. Het groot verschil in karakteristiek volgens de gebruikte referentieperiode wijst erop dat het de laatste 30 jaar flink is opgewarmd in ons land, en dit geldt trouwens niet alleen voor de julimaand.

Ook de herfst heeft dit jaar een flinke bijdrage geleverd tot het warme jaar. De gemiddelde temperatuur bedroeg over dit seizoen 12,4 °C, de herfst komt hiermee op de tweede plaats in de reeks van warme herfstseizoenen, toch bleven we relatief ver verwijderd van de recordwaarde van 13,9 °C die dateert uit 2006. Maandrecords werden niet gebroken maar de eerste decade van november was wel de warmste sinds 1901: het gemiddelde over die periode bedroeg 12,3 °C (normaal: 8,4 °C). Het vorig record dateert uit 2005 met een gemiddelde over de eerste 10 novemberdagen van 11,6 °C. November startte ook warm in 1977 en 1994 met 11,4 °C over de eerste decade, in 1983 met 11,3 °C en in 1963 met 11,2 °C.
Op 4 en 5 november van dit jaar haalden we in Ukkel respectievelijk 18,6 °C en 18,2 °C als maximumtemperatuur, In Limburg haalden we lokaal de 20 °C - grens (Kleine Brogel bereikte op 4 en 5 november 20,1 en 20,4 °C). Op 3 november daalde de temperatuur niet lager dan 14,4 °C, het gaat om het hoogste minimum te Ukkel gemeten in een eerste novemberdecade sinds 1901, ook op 1 november 1968 bedroeg het minimum 14,4 °C. De hoge temperaturen kunnen verklaard worden door aanhoudend zuidelijke luchtstromingen tussen een hogedrukgebied boven het continent en een laag ten noordwesten van onze streken.

Het zachte weer zette zich in de maand december gewoon verder : de gemiddelde temperatuur van deze maand was 6,1 °C (gemiddelde over de periode 1981-2010 : 3,9 °C), de warmste maand december beleefden wij in 1934 met 7,5 °C. Ter vergelijking: de winterse decembermaand van vorig jaar (2010) leverde in Ukkel een gemiddelde temperatuur op van -0,7 °C, bijna 7 °C verschil dus met de anti-winterse december van 2011.

2.    Aantal zomer-, hitte-, vries- en winterdagen

Het aantal zomerdagen (Max >= 25 °C) in 2011 was normaal en bedroeg te Ukkel 27 (gemiddeld 28,1 over de periode 1981-2010). De lente was goed voor 6 zomerdagen, gelijkmatig verdeeld over april en mei, het totaal van de zomer was 12, de herfst leverde nog eens 9 zomerdagen op.

In juli was er in Ukkel slechts 1 enkele zomerdag, echt uitzonderlijk is dat niet, er komen al eens zomermaanden voor zonder dat we 25 °C bereiken in Ukkel (bv in juli 1974 en in augustus 2006 was dit het geval). Door het wisselvallig karakter van het weer tijdens de weerkundige zomer konden we nooit veel zomerse dagen op rij optekenen, in de herfst lukte dit echter wel:  zo werd het te Ukkel van 28 september tot en met 3 oktober iedere dag meer dan 25 °C, het is de enige keer dat we een dergelijke reeks van opeenvolgende zomerdagen meemaakten dit jaar, het is tot op heden ook nog niet gebeurd dat we in deze tijd van het najaar nog 6 opeenvolgende zomerdagen kunnen waarnemen.

Alleen al in oktober haalden we 3 keer meer dan 25 °C (op 1,2 en 3 oktober respectievelijk 26,9 °C, 25,9 °C en 25,6 °C als maximum), sinds 1968 waren er in Ukkel (tot eind 2010) slechts 3 zomerse oktoberdagen geweest: 1 in 1983, 1 in 1985 en 1 in 1990, nu komt dit aantal dus op 6 te staan. In het land werden nog hogere temperaturen gemeten in de eerste oktoberdagen: op 1 oktober bereikte men 28,9 °C in Chièvres, 28,1 °C in Angleur en 28,0 °C in Koksijde en Kruishoutem, zelfs in Elsenborn waren 1 en 2 oktober zomers warm met respectievelijk 25,7 °C en 25,1 °C. Ook april leverde al zomerweer op in de derde decade, in Ukkel werd het zomers op 22, 23 en 24 april, in Kleine Brogel was het echter opeenvolgend zomers van 19 tot en met 25 april met opeenvolgende maxima van 26,7 °C; 26,4 °C; 27,8 °C; 28,6 °C; 29,5 °C; 28,5 °C en 26,2 °C.

We komen nog even terug op het aantal zomerdagen gedurende de weerkundige zomer (1 juni – 31 augustus). Dit aantal bedroeg zoals hoger reeds vermeld 12 en werd door velen als extreem laag bestempeld. Nochtans werd in de periode 1981-2010 3 keer een lagere waarde opgetekend: 10 in 1988 en 11 in 1981 en 1998; in 2000 en 2007 was het aantal zomerdagen 13 in Ukkel, slechts één dag meer dan dit jaar dus, het gemiddelde voor de periode 1981-2010 bedraagt 22,9. Gaan we verder terug in de tijd en beschouwen we de periode sinds 1901, dan stellen we vast dat in 18 van de 111 jaren het aantal zomerdagen 12 of minder was, dus in ongeveer 1 zomer op 6.

In Ukkel werd het tweemaal tropisch dit jaar (Max >= 30 °C), op 27 en 28 juni, de hoogste waarde werd gemeten op de 28e met 34,2 °C. In het land werden nog hogere temperaturen gemeten, op de 28e bereikte men 36,1 °C in Kleine Brogel, 35,7 °C in Hastière en 35,4 °C in Angleur. De nacht van 27 op 28 juni was de warmste nacht van het jaar, met een minimum in Ukkel van 20,9 °C, om 8 uur ’s morgens op de 28e was het op een aantal plaatsen al 25 °C. Aan het criterium van hittegolf werd nergens in het land voldaan aangezien de lucht van tropische oorsprong die ons weer in de loop van de 26e beïnvloedde in de loop van de 28e alweer verdreven werd door minder warme maritieme lucht.

Het aantal vriesdagen (Min < 0 °C) bedroeg te Ukkel 28, praktisch allemaal lichte vriesnachten, enkel op 30 en 31 januari vroor het nipt matig met respectievelijk -5,2 °C en -5,5 °C. Diezelfde 2 januaridagen waren bovendien ook de enige winterdagen (Max < 0°C) van het jaar te Ukkel met een maximum van respectievelijk -0,8 °C en -0,9 °C (onder invloed van een temperatuursinversie). Over de referentieperiode 1981-2010 bedraagt het gemiddeld aantal vries- en winterdagen te Ukkel op jaarbasis 46,4 en 7,4. Het aantal vriesdagen van dit jaar mogen we beschouwen als ‘abnormaal’ laag, wat inhoudt dat het gemiddeld één keer om de 6 jaar evenveel of nog minder vriest. In 1974 vroor het amper 15 keer in Ukkel.
Het vroor in 2011 12 keer in januari, 5 keer in februari, 8 keer in maart en 3 keer in november.

In Ukkel vroor het niet in de maand december. Sinds 1968 was dit slechts 2 keer eerder voorgekomen: in 1974 en in 1988. Het absoluut minimum van die maanden was respectievelijk 1 °C en 1,4 °C, dit jaar was dat precies 0,0 °C. Kijken we naar de reeks van ‘laagst aantal vriesdagen voor Nieuwjaar’, dan komt het jaar 2011 op de tweede plaats te staan: het vroor enkel 3 keer licht in de maand november, in 1974 vroor het niet in oktober en december en leverde november slechts één lichte vriesdag op met een minimum van -0,4 °C, de vorstloze december uit 1988 echter werd voorafgegaan door een oktobermaand met één vriesdag en een novembermaand met 8 vriesdagen met zelfs een minimum van -5,9 °C.

3.    De neerslag

Het jaar 2011 was normaal op gebied van neerslag: te Ukkel noteerde men 814,9 mm (gemiddeld 852,4 mm over de periode 1981-2010). De verdeling van de neerslag over het jaar was echter merkwaardig: het vrijwel normaal neerslagresultaat werd bereikt door een opmerkelijke afwisseling van zeer droge en zeer natte tijdvakken. Januari en februari verliepen relatief normaal, maar het voorjaar was bijzonder droog. Te Ukkel bedroeg het neerslagtotaal over de 3 lentemaanden 70,7 mm (normaal: 187,8 mm), hetzij slechts een kleine 38 % van het langjarig gemiddelde. 2011 gaf ons de derde droogste lente sinds het begin van de pluviometrische waarnemingsreeks. De tweede droogste lente kende ons land in 1976 met 69 mm, de droogste dateert uit 1893 met 37,6 mm.
Hoewel weinig belangrijk, was de neerslag in 2011 toch gelijkmatig verdeeld over de 3 voorjaarsmaanden, maart, april en mei gaven respectievelijk 22,4 mm, 25,8 mm en 22,5 mm.

Een bijzonder lange periode zonder meetbare neerslag -  zoals in 2007 - bleef uit, er waren wel periodes met zeer weinig neerslag: zo viel te Ukkel tussen 1 en 29 maart amper 9 mm neerslag, en van 1 tot 21 april 11,2 mm.  In 1976 waren ook februari en juni droog met respectievelijk 35,1 mm en 12,1 mm, over de eerste 6 maanden van dat jaar viel in Ukkel 178,5 mm (normaal : 398,8 mm : gemiddelde over de periode 1981-2010), hetzij slechts een kleine 45 % van wat er normaal valt in die periode. Dit neerslagtekort gaf toen (in 1976) aanleiding tot belangrijke droogteproblemen in onze streken.

Dit jaar lag de droogte aan de basis van enkele bosbranden die zich voornamelijk voordeden in de maanden april en mei op de Kalmthoutse heide en op de Hoge Venen.

De langste periode zonder één dag neerslag deed zich te Ukkel  voor in de lente van 2007 : tussen 31 maart en 5 mei van dat jaar viel er geen meetbare neerslag, april 2007 was de eerste en nog steeds enige kalendermaand te Ukkel zonder meetbare neerslag sinds het begin van de waarnemingen. Toch had de droogte in 2007 minder grote gevolgen dan dit jaar, het regende immers opnieuw ‘normaal’ vanaf 6 mei, de maand mei 2007 was met 103,7 mm zelfs aan de natte kant, bovendien was de neerslag ook in maart van dat jaar normaal.

De bijzonder droge lente van dit jaar kan verklaard worden door de afwezigheid van een zonaal regime boven het continent. De Atlantische storingen die ons land vanuit het westen probeerden te bereiken, werden door een persistente hogedrukblokkade over onze streken verplicht ten noorden of ten zuiden van ons land voorbij te trekken, net zoals dat het geval is geweest in de lente van 1976.
Het neerslagtotaal voor de zomer was te Ukkel zeer abnormaal hoog en bedroeg 317,2 mm (normaal: 224,6 mm). Dit teveel kan volledig worden toegeschreven aan de natte augustusmaand. Die maand was in Ukkel goed voor 189,3 mm (normaal over 1981-2010: 79,3 mm). De natste augustus blijft op naam staan van 1996 met 231,2 mm, gevolgd door 2006 met 202,3 mm en 1850 met 197,4 mm. Een deel van augustus verliep zeer onstabiel en onweerachtig waarbij op een aantal plaatsen in het land grote neerslaghoeveelheden op korte tijd werden gemeten, met water- en windschade tot gevolg. In Ukkel viel op 21 en 22 augustus respectievelijk 24,7 mm en 44,3 mm neerslag, er werd bovendien 38 mm gemeten binnen het uur waarvan 37,5 mm binnen 30 minuten. Gedurende de weerkundige zomer waren er 5 dagen met een dagsom van minstens 20 mm in Ukkel: 28 juni (21,3 mm), 13 augustus (31,7 mm), 18 augustus (32,7 mm), en 22 en 23 augustus (zie hoger). Als we de reeks van het aantal dagen tijdens de weerkundige zomer met een totale neerslaghoeveelheid van minstens 20 mm in Ukkel bekijken sinds 1901, stellen we vast dat dit aantal schommelt tussen 0 en 5. Slechts 4 keer was dit aantal 5, in 2002, 2004, 2006 en 2011, toevallig allemaal in het zeer recente verleden. Toch is het te vroeg om hieruit statistisch te kunnen besluiten dat de frequentie van intense zomerneerslag aan het toenemen is.

De grootste dagsommen tijdens de verschillende zomermaanden bedroegen 84,7 mm gemeten in Thisnes (Hannut) op 28 juni, 71 mm in Dendermonde op 21 juli en 70,1 mm in Leefdaal (Bertem) op 18 augustus.

De herfst was met een neerslagtotaal van 140,9 mm aan de droge kant, gemiddeld valt er 219,9 mm. Het seizoen begon nochtans vrij nat, het onweerachtige weer van augustus kende nog een vervolg in de eerste dagen van september. Dit resulteerde in een septembermaand die normaal was doch aan de natte kant.

Vooral vanaf 10 oktober is het erg droog geworden. De laatste 2 oktoberdecade’s waren goed voor 17,4 mm, vervolgens kregen we een recorddroge november: in die maand viel 8,5 mm, het vorig record dateert uit 1853 met 11 mm. Dit houdt in dat het tussen 11 oktober en eind november slechts 25,9 mm heeft geregend, gemiddeld valt over die periode 118,8 mm, er viel dus slechts 22 % van wat we gemiddeld gesproken mogen verwachten.

Begin december kwam er een einde aan die droge periode, december was met 152,1 mm neerslag bijzonder nat, de natste decembermaanden blijven wel die uit 1993 en 1999 met 170,1 mm en 171,9 mm. De tweede decade van december was recordnat met 96,1 mm (gemiddeld: 26,9 mm), het was de natste decade in zijn soort sinds 1901, het vorig record dateert uit 1952 met 95,1mm.
Het aantal neerslagdagen in 2011 was in Ukkel 187 d (normaal: 198,7 d). Deze normale jaarwaarde ‘verbergt’ zeer grote verschillen tussen de seizoenen onderling. De waarden voor de lente en de herfst waren voor deze parameter zeer uitzonderlijk laag. In de weerkundige lente regende het slechts op 27 dagen (gemiddelde 1981-2010 : 49), dit aantal lag nog lager in 1880 met slechts 23 neerslagdagen. De herfst gaf ons 37 neerslagdagen, daar waar er gemiddeld 51 dagen zijn met meetbare neerslag. In de zomer daarentegen was de neerslagfrequentie zeer uitzonderlijk hoog: in Ukkel viel neerslag op 61 dagen (tegenover gemiddeld 43,9). Het record uit 1860 met 68 neerslagdagen wordt evenwel niet geklopt.

In Ukkel was de neerslag geheel of gedeeltelijk vergezeld van sneeuw gedurende 11 dagen in 2011: 4 dagen in januari, 1 dag in februari en in maart, en 5 dagen in december. Begin januari lag er nog sneeuw die het gevolg was van de bijzonder sneeuwrijke decembermaand van 2010 (op de Hoge Venen werd op 4 januari de dikste sneeuwlaag van 2011 waargenomen met 68 cm). Voor een nieuw sneeuwdek in het centrum van het land was het wachten tot in december: vanaf 16 december in de vooravond kreeg de neerslag hier een winters karakter en uiteindelijk viel er gewoon sneeuw. In de ochtend van de 17e lag er 7 cm in Ukkel. Ook de dagen nadien viel nog neerslag met winters karakter, de sneeuwdiktes gemeten op 18, 19 en 20 december bedroegen  respectievelijk 4 cm, 4 cm en 1 cm.

4.    De zonneschijnduur

De totale zonneschijnduur bedroeg te Ukkel 1781 uur 56 minuten (normaal: 1544 uur). De lente van 2011 was met 707 uur 16 minuten zonneschijn de zonnigste sinds het begin van de waarnemingen (gemiddelde over de periode 1981-2010: 463 uur 58 minuten). Zowel in maart, april als mei scheen de zon meer dan 200 uur, mei was het zonnigst met ruim 264 uur zon. De zomer daarentegen was met in totaal 465 uur 40 minuten zon eerder aan de sombere kant (gemiddeld over de periode 1981-2010 : 578 uur 20 minuten), vooral in juli en augustus was het tekort uitgesproken met respectievelijk 140 uur en 144 uur 41 minuten zon (gemiddeld 200 uur 42 minuten en 189 uur 32 minuten). De herfst was goed voor 450 uur 2 minuten zon, nauwelijks minder dus dan het zomertotaal, en was hiermee zeer uitzonderlijk zonnig, het was de 5e zonnigste herfst in de reeks van zonnige herfstseizoenen. Zowel september als oktober gaven meer zon dan juli en dan augustus. De wintermaanden gaven een normaal aantal uren zonneschijn.
Samengevat mogen we stellen dat de sombere zomer ruimschoots werd gecompenseerd door een zeer zonnig voor- en najaar.